การแพร่ระบาดของโรคโควิด19 สายพันธุ์โอไมครอนในประเทศไทย แม้จะมีผู้ติดเชื้อลดลง แต่สังคมยังมีคำถามประเด็นเรื่อง "วัคซีนเข็ม 4 จำเป็นไหม" โดย ผศ.นพ.มนต์เดช สุขปราณี แพทย์ผู้เชี่ยวชาญสาขาอายุรศาสตร์โรคติดเชื้อ โรงพยาบาลเมดพาร์ค ได้ให้มุมมองว่า หากจะรับมือกับ โอไมครอน อย่างอยู่หมัด วัคซีนเข็มสี่อาจมีความจำเป็น

เจาะประสิทธิภาพเข็มสามต่อสายพันธุ์โอไมครอน

หลังจากที่เราใช้ชีวิตอยู่กับโควิด19 มากว่า 2 ปี เป็นที่ทราบกันดีว่า ระดับภูมิคุ้มกันที่ได้จากการฉีดวัคซีนต่อเชื้อไวรัสนั้นจะเริ่มลดลงหลังจาก 6-8 เดือน นั่นจึงเป็นที่มาของการฉีดวัคซีนโควิดเข็มกระตุ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งหลังจากการแพร่ระบาดอย่างรวดเร็วของสายพันธุ์โอไมครอน ผศ.นพ. มนต์เดช อธิบายว่า "ไวรัสโควิด-19 สายพันธุ์โอไมครอนมีจุดกลายพันธุ์มากถึง 30 จุดที่ส่วนยึดจับกับตัวรับบนผิวเซลล์ ทำให้หลุดรอดภูมิต้านทานได้มากกว่าเดิม และทำให้ภูมิคุ้มกันที่เกิดจากการฉีดวัคซีน 2 เข็มอาจไม่เพียงพอ"

การศึกษาซึ่งตีพิมพ์ใน New England Journal of Medicine ซึ่งทำการศึกษาระหว่างการแพร่ระบาดของโอไมครอน (พฤศจิกายน 2564 - มกราคม 2565) พบว่า วัคซีนแอสตราเซนเนกาแทบไม่สามารถป้องกันการติดเชื้อแบบไม่มีอาการได้เลย หลังจากได้รับวัคซีน 2 เข็มตั้งแต่ 20 - 24 สัปดาห์ ในขณะที่ประสิทธิภาพของวัคซีนไฟเซอร์อยู่ที่ 65.5% ก่อนจะลดลงเหลือเพียง 8.8% หลังจาก 25 สัปดาห์ และวัคซีนโมเดอร์น่าอยู่ที่ 75.1% ก่อนลดลงเหลือ 14.9% ภายในช่วงเวลาเดียวกัน

ผลวิจัยระบุว่า หลังจากได้รับวัคซีนเข็มที่สาม ชนิด mRNA วัคซีนสามารถช่วยกระตุ้นภูมิคุ้มกันให้สูงขึ้นในระดับที่ใกล้เคียงกับหลังจากได้รับวัคซีน 2 เข็มแรก อย่างไรก็ตาม ระดับภูมิต้านทานมีแนวโน้มลดลงค่อนข้างเร็ว โดยหลังจาก 10 สัปดาห์ ประสิทธิผลของวัคซีนไฟเซอร์เข็มที่สามลดลงเหลือ 39.6% หากได้รับวัคซีนแอสตราเซนเนกา 2 เข็มแรก และเหลือ 45.9% หากได้รับวัคซีนไฟเซอร์ 2 เข็มแรก ในขณะที่ประสิทธิผลของวัคซีนโมเดอร์น่าภายหลัง 5 - 9 สัปดาห์ลดลงเหลือ 60.9% และ 64.4% ตามลำดับ

ผศ.นพ.มนต์เดช อธิบายต่อว่า "ผลวิจัยชี้ให้เห็นว่า ประสิทธิผลของวัคซีน mRNA ทั้งไฟเซอร์และโมเดอร์น่าในการเป็นวัคซีนเข็มกระตุ้น สามารถป้องกันสายพันธุ์โอไมครอนได้ในระดับที่ดี แต่วัคซีนทั้ง 2 ชนิดอาจไม่ได้เป็นเหมือนพี่น้องฝาแฝดกันเสียทีเดียว จากผลการศึกษา พอจะสรุปได้ว่า วัคซีนโมเดอร์น่าถือว่ามีระดับภูมิคุ้มกันที่สูงกว่า และความคงทนของภูมิต้านทานที่นานกว่า ซึ่งสอดคล้องกับข้อมูลจากการใช้งานจริงของวัคซีนทั้ง 2 ชนิด ในช่วงสายพันธุ์เดลต้าระบาดในหลายประเทศ เช่น อิสราเอล กาตาร์ อังกฤษ และสหรัฐอเมริกา"

ผลข้างเคียง mRNA น่ากังวลแค่ไหน

วันนี้วัคซีน mRNA มีการใช้กันมากขึ้นในประเทศไทย แต่บางคนอาจยังมีความไม่มั่นใจเกี่ยวกับผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้น ผศ.นพ.มนต์เดช กล่าวว่า ในการฉีดวัคซีนที่โรงพยาบาลเมดพาร์คทั้งหมด 252,378 โดส ไม่ได้พบผลข้างเคียงรุนแรงที่เกิดขึ้นจากการฉีดวัคซีน

"สำหรับวัคซีนไฟเซอร์ ผลข้างเคียงที่พบมี 3 ราย ได้แก่ 2 รายเกิดอาการชักและความดันโลหิตสูง แต่กลับมาเป็นปกติภายใน 2 - 3 นาที โดยคนไข้มีโรคประจำตัวความดันโลหิตสูง เมื่ออาการดีขึ้นก็กลับบ้านได้ ส่วนรายที่ 3 อายุ 90 ปี ความดันโลหิตต่ำและมีอาการถ่ายดำจากเลือดออกทางลำไส้ ซึ่งเกิดขึ้นก่อนฉีดวัคซีน จึงได้รับรักษาตัวใน ICU และอาการดีขึ้นตามลำดับ ในส่วนของโมเดอร์น่า อาการที่พบบ่อย คือ อ่อนเพลีย เป็นไข้ ปวดเมื่อยตัว ง่วงนอน 1 - 3 วัน โดยพบในผู้หญิงมากกว่าผู้ชาย แต่ไม่พบอาการภูมิแพ้รุนแรงเฉียบพลัน หรือภาวะกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ แต่อย่างใด"

ต้องไปต่อหรือไม่กับเข็มสี่

ประเทศไทยได้เริ่มปูพรมฉีดวัคซีนเข็มกระตุ้นในวงกว้างตั้งแต่ช่วงปลายปี 2564 แต่ท่ามกลางจำนวนผู้ติดเชื้อที่ยังคงเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง หลายคนคงตั้งคำถามว่า มีความจำเป็นจะต้องฉีดเข็มกระตุ้นเป็นเข็มที่สี่มากน้อยเพียงใด ผศ.นพ.มนต์เดช กล่าวว่า "การศึกษาในต่างประเทศชี้ให้เห็นว่าระดับภูมิต้านทานต่อสายพันธุ์โอไมครอนมีแนวโน้มลดลงเร็วกว่าสายพันธุ์เดลต้าอย่างมาก แม้วัคซีนเข็มที่สาม ที่มีประสิทธิภาพที่สุดต่อโอไมครอนอย่าง mRNA ก็ยังยืนระยะได้ไม่เกิน 3-6 เดือน ดังนั้น หากโอไมครอนไม่หายไปภายใน 3 - 6 เดือน การกระตุ้นภูมิคุ้มกันด้วยวัคซีนเข็มสี่ ก็มีความจำเป็น"

สำหรับคำแนะนำเพิ่มเติมเกี่ยวกับวัคซีนชนิดต่างๆ จากมุมมองของผู้เชี่ยวชาญ ผศ.นพ.มนต์เดช แนะนำว่า "วัคซีนแอสตราเซนเนกา 2 เข็ม แม้จะรับมือกับสายพันธุ์อัลฟ่าและเดลต้าได้ดี แต่ยืนระยะได้ไม่นาน และต้องมีการกระตุ้นด้วยวัคซีน mRNA เช่น ไฟเซอร์ แต่ภูมิคุ้มกันต่อสายพันธุ์โอไมครอนของไฟเซอร์ก็ถือว่าอยู่ในระดับที่ไม่สูงมากนัก และยังลดลงค่อนข้างเร็ว สำหรับ วัคซีน mRNA 3 เข็ม ยังถือว่ารับมือกับโอไมครอนได้ดี โดยเฉพาะหากเข็มที่สาม เป็นโมเดอร์น่า จะยืนระยะได้นานที่สุดประมาณ 6 เดือนหรือน้อยกว่า อย่างไรก็ดี ปัจจุบันผู้ผลิตวัคซีนยังคงเร่งศึกษาวิจัยวัคซีนจำเพาะสายพันธุ์โอไมครอน จึงต้องติดตามข้อมูลเพิ่มเติมต่อไป"

ข้อมูลจาก https://www.komchadluek.net/covid-19/513508?adz=

นพ.เฉลิมชัย รองประธานกรรมาธิการการสาธารณสุข วุฒิสภา โพสต์ข้อความระบุว่า

ความรู้เรื่องCOVID-19 (ตอนที่1117) 2กพ2565

คงจำเป็น !! ฉีดวัคซีนป้องกันโควิด "วัคซีนโควิด" 4 เข็ม ดีกว่า 3 เข็ม ลดการป่วยหนักได้  4.3 เท่า

จากสถานการณ์โควิดระบาดระลอกใหม่ ด้วยไวรัสสายพันธุ์โอมิครอน ซึ่งมีความสามารถในการแพร่ระบาดเร็วกว่าเดลต้า 4 เท่า แต่มีความรุนแรงน้อยกว่า 3.5 เท่า 

ตลอดจนวัคซีน 2 เข็ม มีประสิทธิผลในการป้องกันการติดเชื้อเหลือเพียง 30% 

แต่เมื่อฉีดกระตุ้นเข็มที่ 3 ประสิทธิผลเพิ่มขึ้นเป็น 60-80% ส่วนการป้องกันการป่วยหนักขึ้นไปที่มากกว่า 80% นั้น

ในประเทศอิสราเอล ซึ่งเป็นประเทศแรกของโลก ในการฉีดวัคซีนสามเข็มเป็นการทั่วไป

ขณะนี้ได้เริ่มฉีดเข็มที่ 4 ทั่วประเทศในกลุ่มเสี่ยง คือผู้ที่อายุมากกว่า 60 ปีขึ้นไป และได้มีรายงานการศึกษาเบื้องต้นว่า ฉีด 4 เข็ม ดีกว่า 3 เข็มชัดเจนดังนี้

กระทรวงสาธารณสุขอิสราเอลได้แถลงในเบื้องต้นว่า จากการศึกษาของหลายสถาบันทางการแพทย์และสาธารณสุขพบว่า 

วัคซีน 4 เข็ม สามารถป้องกันการป่วยรุนแรงในกลุ่มอายุ 60 ปี ได้ดีกว่า 3 เข็ม  3 เท่าตัว และป้องกันการติดเชื้อได้ดีกว่า 2 เท่าตัว

โดยตัวเลขเบื้องต้น คิดจากประชากร 1 ล้านราย ฉีดเข็ม 4 จำนวน 400,000 ราย และเข็ม 3 จำนวน 600,000 ราย

อย่างไรก็ตาม ล่าสุด ทางศูนย์การแพทย์ Sheba ได้เผยแพร่รายงานการศึกษาเพิ่มเติมในกลุ่มเดียวกันนี้

แต่มีตัวเลขเพิ่มขึ้นเป็น 1,138,681 ราย พบว่า "วัคซีนโควิด"  เข็ม 4 กระตุ้นภูมิคุ้มกันขึ้นสูงกว่า แม้จะยังมีการติดเชื้ออยู่จำนวนพอสมควร โดยที่เคยได้ผลดีกับไวรัสเดลต้า แต่ลดลงในกลุ่มโอมิครอน 

สามารถสรุปได้ว่า

การฉีด "วัคซีนโควิด" เข็มที่ 4 เมื่อผ่านไปมากกว่า 12 วัน เทียบกับฉีดเข็มที่ 3 เมื่อผ่านไปมากกว่า 4 เดือนนั้น

ลดการป่วยรุนแรงได้มากถึง 4.3 เท่า

และลดการติดเชื้อได้ 2.0 เท่า

ดังนั้นคงจะมีความจำเป็น สำหรับสถานการณ์โอมิครอนว่า ถ้าประเทศใดได้มีการฉีดเข็มที่ 3 นานกว่า 4 เดือนแล้ว

อาจจะต้องพิจารณาฉีดเข็มที่ 4 ต่อไป หรืออาจจะไปเริ่มต้นฉีดเข็มที่ 1 ของวัคซีนเจนเนอเรชั่นที่ 2 ถ้าในตอนนั้นมีการวิจัยพัฒนาออกมาเสร็จเรียบร้อย

ดูเหมือนมนุษย์เรา จะต้องวนเวียนอยู่กับวัคซีน เพื่อรับมือกับไวรัสโคโรนาลำดับที่ 7 นี้อยู่ต่อไป อย่างน้อยก็อีกระยะหนึ่ง

ทั้งนี้จำเป็นจะต้องมีวินัยในการป้องกันตนเอง ด้วยหลักการเหมือนเดิมทุกประการ

ข้อมูลจาก https://www.komchadluek.net/covid-19/503894?adz=

"วัคซีนเข็ม 4" ฉีดวัคซีน Moderna-ไฟเซอร์ ต่อ "โอไมครอน" ประสิทธิผลอะไรดีที่สุด แล้วดีต่อใคร หมอดื้อ มีคำตอบให้